Av: Rolf Schreiner
I november 1894 hadde Fridtjof Nansen med seg Hjalmar Johansen på ein ekspedisjon te Nordpolen. De nådde 86° 14' N, som på den tiå var lenger nord enn någen andre mennesker hadde vært. Reisen hjemøve varte nesten ett og et halvt år, og Nansen og Johansen måtte øvevintra på Frans Josefs Land. Ved nyttår – itte 10 måneder i same sovepose – sa Nansen de berømte ordene «Hva sier De, Johansen, vi skulle vel begynne å si du til hverandre?»
Johansen e sjøl kjende for stoisk ro då han med hendene på strupen te ein isbjørn, og mens Nansen gjør klar geværet, seie: «Ja, nu må De skynde Dem, Nansen, ellers blir det for sent.»
På denne ekspedisjonen blei Nansen syge i flerne uger på grunn av ryggproblemer. Dermed måtte Johansen bera Nansens udstyr i tillegg te sitt eget, og han måtte vær sygepleier for Nansen. På den måden kom begge heile hjem. Belønningen for dette va at Johansen fekk ein kapteinstilling i Forsvaret, mens Nansen blei rige og berømte – den store nasjonalhelten og verdenskjende viking.
Då Roald Amundsen planla sin Nordpol-ekspedisjon i 1910, fekk han låna «Fram» av Fridtjof Nansen på den betingelsen at Hjalmar Johansen fekk bli med på turen. Då Amundsen hørte at amerikanaren Robert Peary hadde nådd Nordpolen, någe så e høyst diskuterbart, ombestemte han seg – uden å sei det te resten av gjengen. Då «Fram» hadde seilt te Madeira, sa Amundsen at han heller ville slå engelskmaen Robert Scott så va på vei te Sydpolen. Det va heilt greit for de andre.
I januar 1911 kom «Fram» te Antarktis, te Hvalbukta ved Rosshavet, og det ble satt opp ein base så blei døpt Framheim. Heile våren la Amundsens menn ud ein rekke depoter langs den planlagte rutå mot Sydpolen. Dette ga mannskabet god trening i å mestra forholdene, og de fekk testa utstyret.
Amundsen forsøkte fysste gang å nå Sydpolen i september 1911. Temperaturen hadde stege litt, og han trodde at våren var komt. Hjalmar Johansen sa at det va for tidligt, men Amundsen holdt på sitt. Då de fekk minus 51 °C rett i trynet, måtte de snu. Amundsen tog sjøl den beste hundesledå og stakk. «Fysste mann hjem…»
Dermed måtte kver mann klara seg sjøl tebage te leiren. Adle øvelevde, men mange fekk frostskader og måtte holda sengen i flerne dager av udmattelse og sygdom. Kristian Presterud hadde ikkje komt tebage hvis det ikkje hadde vært for Hjalmar Johansen, så satte sitt eget liv i fare då han venta på Presterud og drog han videre. De to kom tebage te Framheim klokkå ett om nåttå, ni timer itte Amundsen. Neste mårning spurte Amundsen koffer de hadde brukt så lange tid. Hjalmar Johansen ga då udtrykk for at Amundsen dreiv galskab – ikkje lederskab. «Dette kaller jeg ikke en ekspedisjon, dette kaller jeg panikk», sa Johansen. Någen seie at det blei slåsskamp.
Amundsen blei så forbanna at då han tog ut et lag på fem mann så sko prøva på nytt å nå Sydpolen, så va ikkje Hjalmar Johansen med på laget. De fem kom fram 14. desember, og Johansen håpte at bragden fekk Amundsen i bedre humør.
Men nei. Amundsen va langsinte. Då «Fram» dro fra Framheim og nordøve mod Australia, blei Hjalmar Johansen satt i land i Hobart på Tasmania. «Her har du någen pengar – kom deg hjem sjøl», sa Amundsen, sikkert med et råde flir.
Itte det ville Amundsen glatta øve panikkflukten i september, og han prøvde med adle midler å stryga Hjalmar Johansen fra norsk polarhistorie. I et brev te Det Norske Geografiske Selskab skreiv Amundsen at Johansen hadde begått mytteri og måtte holdas udenfor adle festligheder i forbindelse med sydpolfarernes hjemkomst. Te slutt orkte ikkje Johansen merr av Amundsens langvarige sinne og hevn, og 3. januar 1913 skjøyd han seg i Solliparken i Kristiania.
Då me i september 2011 feirte 100-årsjubileet for norsk erobring av Sydpolen, fekk den steinharde, hensynsløse lederen Roald Amundsen møje skrøyd. Personlig tog eg ein liden skål for Hjalmar Johansen.